مواد اولیه مورد نیاز برای بافت تابلو فرش

نخ چله, نخ خامه و نخ پود کشی جزو مصالح و مواد اولیه مورد نیاز برای بافت تابلو فرش می باشند که مواد مذکور معمولاً ترکیبی از پشم،ابریشم، پنبه و رنگ می باشند.

الف- پشم

رشته های نرم و پروتئینی است که بر روی پوست گوسفند, بز و شتر می روید و بعد از چیدن و ریسیدن در فرش بافی از آن استفاده می گردد. بهترین خامه های پشم فرش پشمهائی است که در بهار از گوسفند زنده می چینند. در زمان معاصر استفاده از پشم در نساجی (اعم از فرش و پوشاک) بسیار معمول است و اکثر قالیهای ایرانی دارای خامه های پشمی است.[1]

پشم به سه صورت در قالیبافی استفاده می شود:

1- چله، 2- پود،3- پرز (خواب)[2]

آسانترین روش برای شناسائی پشم سوزاندان آن است که وقتی به شعله نزدیک می شود به سهولت سوخته , جمع شده و بوی موی سوخته از آن به مشام می رسد. مواد حاصل از سوختن پشم خاکستری سیاه رنگ است که به آسانی در اثر فشار انگشتان بصورت پودری نرم ساییده می شود.

شایان ذکر است که پشم مصنوعی نیز وجود دارد که همان آکریلیک می باشد و از مشتقات مواد نفتی هست. پشم مصنوعی بیشتر برای فرشهای ماشینی بکار می رود و با نزدیک شدن به شعله آتش می سوزد, ذوب می شود و جسم سیاه رنگ و سفتی از آن باقی می ماند.

ب-ابریشم

گونه دیگری از تار پروتئینی است که بر اثر انجماد مواد ترشح شده از کرمی به همین نام بدست می آید. از ابریشم در چله و خامه فرش استفاده می کنند. تولید ابریشم با بیش از 2600 سال سابقه تاریخی و کاربرد آن در انواع پارچه و قالی ایران شهرت و اعتبار جهانی دارد .[3]

ابریشم به دو صورت در فرش بکار می رود 1- پرز (گره) یا ابریشم خوابی 2- چله (تار) یا ابریشم چله ای.

ابریشم خام که قابل مصرف در قالی بافی نبوده به رنگهای مختلف بخصوص کرم, شکری و زرد وجود دارد که رنگهای مذکور به دلیل وجود صمغ در آن است؛ لذا بعد از سفید گری به بازار عرضه می گردد. ابریشم از رنگ پذیری بالائی برخوردار است . بعلاوه الیافهای ابریشمی در نسبت مساوی به قطر به مراتب مستحکم تر از الیاف پشمی می باشند.

مصرف ابریشم بیشتر در فرشهایی با رج شمار بالای 50 رج توصیه می شود.[4].

پ- پنبه

یکی دیگر از مواد اولیه قالی بافی است که نخ آن در تار و پود قالی مصرف می شود. پنبه پس از حلاجی یعنی پاک کردن پنبه و باز کردن تارهای آن به شکل رشته نازک و بلند در می آید و می توان از آن برای تار و پود قالی بهره گرفت.[5] رنگ پنبه یکی از ملاک ها در مرغوبیت پنبه می باشد؛ زیرا هر چه رنگ پنبه سفید (مایل به کرم) باشد دارای کیفیت بالائی است. از دیگر رنگهای پنبه می توان به زرد و خاکستری اشاره کرد.

نخ پنبه به دو صورت در فرش بکار می رود:

1- چله ، 2- پود

ت- رنگ:

رنگ یکی از ارکان اصلی فرش است و در حقیقت زیبایی فرش را رنگ آن می آفریند که در الیاف پشم و ابریشم بکار رفته در فرش جلوه گر می شود. ماندگاری رنگ قالیهای ایرانی که حتی بعد از گذشت چند سده هنوز ثابت مانده و در برابر عوامل جوی تغییر چندان محسوسی نداشته اند زبانزد مردم جهان است.

رنگ بطور کلی به دو دسته اساسی رنگهای طبیعی شامل رنگهای گیاهی, حیوانی (قرمزدانه) و معدنی و رنگهای شیمیائی (مصنوعی) تقسیم می شود. رنگ الیاف فرش را از رنگهای طبیعی یا ا از ترکیب مواد شیمیایی به دست می آورند. رنگهای اصلی عبارتند از : آبی,زرد و قرمز که رنگهای دیگر از خانواده و از مایه یکی از این رنگها یا از نتیجه ترکیب رنگی با رنگ یا رنگهای دیگر به دست می آیند. رنگهای اصلی بهمراه سه رنگ ترکیبی بنفش-سبز و نارنجی بعنوان رنگهای فرعی اساس رنگرزی را بوجود می آورند. در رنگرزی به غیر از شناخت نوع و چگونگی رنگرزی ترکیب رنگها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا که زیبایی یک فرش به تنوع رنگهای بکار رفته در آن بستگی دارد و با توجه به اینکه تنوع و تعداد رنگ در تابلو فرش بیشتر است و گاهاً گاهی برخی تابلو فرشها نیاز به 120 رنگ با طیفهای مختلف دارند این موضوع در تابلو فرش از اهمیت بسزایی برخوردار است.

برای رنگرزی خامه های فرش, کلاف های ابریشم و پشم را به طور معمول باز کرده و در پاتیل های سنتی (قابلمه و دیگ های کوچک و بزرگ) فرو می برند و با فاصله های معین , از پاتیل بیرون آورده و دوباره در رنگ فرو می برند تا جا به جا شود و رنگ به طور همسان به همه جای آن برسد. پس از آنکه کلافها حرارت منسب را دیدند و رنگ مناسب و مورد نظر را به خود گرفتند آنها را بیرون آورده و در آب شستو شو می دهند و خشک می کنند. در حال حاضر بعلت محدود بودن رنگهای طبیعی از یک طرف و تنوع زیاد رنگها در انواع مدلهای تابلو فرش از طرف دیگر و نیز سهولت در روش رنگرزی در اکثر مناطق رنگرزی نخ های تابلو فرش که از جنس پشم مرغوب می باشند به صورت شیمیایی و با استفاده از رنگ دانه های آلمانی, ایرانی و چینی رنگرزی می شوند. به عقیده منصور ورزی استاد رنگ و مولف کتاب هنر و صنعت قالی ایران تصورات غلط در باره رنگهای شیمیمایی از رنگهای معروف به "جوهری" است که برای اولین بار پای این رنگها به ایران باز شد در حالی که بقیه رنگهای شیمیایی همگی دارای ثبات زیادی در برابر نور و شستشو هستند.