تابلو فرش دست بافت و کامپیوتر
رشد تکنولوژی موجب بروز تحولاتی شگرف در تمامی عرصه ها بویژه عرصه هنر شد و در این میان صنایع دستی نیز تحت الشعاع این تحولات قرار گرفتند. هنر قالی بافی که از جمله هنرهای صنایع دستی است از این تحولات نیز بی نصیب نماند و ورود رایانه به این هنر تغییرات محسوسی را در این حرفه از جمله در طراحی و سایر امور مربوط به فرش بوجود آورد. "ورود رایانه به صنعت فرش تسهیلاتی از طریق برقراری نظام اطلاعات مدیریت (management information system) به وجود آورد. دسترسی سریع به اطلاعات صحیح و روزآمد در مورد کلیه عوامل تولیدی و بازرگانی فرش از مرحله پشم چینی تا رنگرزی، طراحی، نقاشی، چله کشی، بافت، ترمیم، شستشو، ارزیابی، قیمت گذاری و صادرات فرش امکان پذیر شد. علاوه بر آن ضبط نگاره ها و نقوش در حافظه رایانه و امکان کد گذاری و استقرار بانک نقشه فرش میسر گردید." [1]
بعلاوه داشتن برخی ویزگیهای منحصر بفرد از جمله سرعت و دقت بسیار بالا،قابلیت بالای کامپیوتر در طراحی،آنالیز رنگها و قدرت انجام تغییرات در تصاویر داده شده به آن بصورت دلخواه و مطلوب موجب شد تا در سالهای اخیر این ابزار نوین فن آوری وارد هنر تابلو فرش بافی شود و بسرعت جای خود را در طراحی و تهیه نقشه های تابلو فرش باز کند. گرچه در ابتدا مقاومتهایی برای استفاده کامپیوتر در طراحی فرش وجود داشت اما پس از آشنا شدن هنرمندان با ویژگیهای این وسیله قدرتمند و استفاده از برخی نرم افزارهای طراحی و نیز ابداع برخی نرم افزارها و برنامه های دیگر جهت طراحی و تسهیل بافت انواع مدلهای پیچیده، استفاده از کامپیوتر برای آماده کردن مدل بافت و ارائه نقشه بافت تابلو فرش به شیوه غالب تبدیل گشت و تحول شگرفی در بالا بردن وضوح و زیبایی تابلو فرشهای بافته شده بوجود آمد.
اما نکته ای که در این میان بایستی بدان اشاره شود تصور نادرست غالبی است که در ذهن عده ای بویژه در جامعه فرش در مورد استفاده از کامپیوتر در فرش و تابلو فرش شکل گرفته است و آن عبارت از درک نادرست مفاهیم واژه های "فرشهای کامپیوتری" یا " نقشه های کامپیوتری" است که برخی چنین تصور می کنند که منظور از فرشهای کامپیوتری چیزی شبیه فرش ماشینی است! یا فرشی که توسط کامپیوتر بافته می شود! در حالیکه اصلاً چنین چیزی نیست. بلکه این تنها مدل یا نقشه بافت تابلو فرش است که به کمک کامپیوتر تهیه می شود و گرنه همه کارهای بافت و رنگرزی و غیره توسط بافنده و رنگرز فرش و سایر عوامل دخیل در کار بافت صورت می گیرد.
قضیه بدین قرار است که با توجه به قدرت بسیار بالای کامپیوتر در آنالیز رنگ, تصویر یا مدل مورد نظر جهت بافت تابلو فرش در یک برنامه نرم افزاری مثل فتوشاپ به کوچکترین واحد بنام پیکسل[2] (pixel) تجزیه می شود که هرچه تعداد پیکسل ها بیشتر باشد کیفیت تصویر بالاتر خواهد رفت. در حین کار با نرم افزار فتو شاپ در قسمتی از آن تعداد پیکسلها بصورت افقی و عمودی (تصویر) قابل مشاهده هستند( مانند خانه های فرش). وقتی رنگهای تصویری در این پیکسل ها آنالیز می گردند تعدد رنگ بالا رفته و در طیف های مختلف دسته بندی می گردند [که اصطلاحاً می گویند مدل پیکسل بندی شد]. تعداد رنگها نیز بستگی به رنگهای بکار رفته در مدل یا تصویری دارد که تجزیه رنگی شده و در پیکسل قرار گرفته است.[3] از طرف دیگر در حین کار روی مدل یا تصویر مورد نظر در محیط فتوشاپ هنرمند طراح می تواند تغییرات و اصلاحات مورد نظر را هم در شکل و هم و در ترکیب رنگها در آن اعمال کرده و آن را پیکسل بندی کند. وقتی تعداد رنگها مشخص شد و به اصطلاح مدل در محیط فتو شاپ کار شد هر کدام از طیفهای رنگی مشخص شده با عددی (کد رنگی) نام گذاری می گردند. مثلاً شماره 5 برای رنگ قرمز و شماره 15 برای رنگ سبز و الی آخر که در این مرحله این کار توسط نرم افزار کدبندی صورت می گیرد. نرم افزار کدبندی که در سالهای اخیر و به همین منظور ابداع گردید تصویر کار شده در محیط فتو شاپ را به کد تبدیل کرده و آن را به صورت نقشه کامپیوتری در می آورد. بعلاوه، تولید جعبه رنگ برای رنگرزی، تعیین مقدار وزن نخ ها و در نهایت شماره رنگ ها(کد ها) از دیگر کارهایی است که نرم افزار کد بندی آنها را انجام می دهد. بعبارت دیگر،نرم افزار کد بندی مشخص می کند که با توجه به رنگهای موجود در تصویر چه مقدار نخ از هر رنگ برای بافت فرش مورد نظر لازم است تا طبق آن بافنده یا تولید کننده اقدام به خرید مقدار نخ لازم برای رنگرزی کند. امروزه نرم افزارهای کدبندی ارتقاء یافته و نرم افزارهایی با قابلیتهای بیشتر ارائه می شوند. در زیر نمونه ای از یک مدل کار شده در فتوشاپ و رنگ بندی آن با استفاده از نرم افزار کدبندی نشان داده شده است.
نقشه های کامپیوتری بافت تابلو فرش که ماحصل تبدیل تصویر کار شده در فتوشاپ به کد توسط نرم افزار کد بندی می باشند دستور بافت تابلو فرش را در هر ردیف (لایه) بصورت کد بندی با اختصاص عددی برای هر یک از رنگها و اینکه در هر ردیف کدام رنگ و چه تعداد گره از هر رنگ بایستی بافته شود نشان می دهند. نقشه های کامپیوتری مزبور بصورت سطری، ستونی و یا دو ستونی در کاغذهای A4 پرینت گرفته شده و در اختیار بافنده برای بافت قرار می گیرند. این نقشه ها که فقط نمایانگر اعداد هستند در ابتدا شماره رج (لایه) بافت را نشان می دهند که از لایه یک شروع می شود و سپس در زیر آن رنگهای مورد استفاده در هر رج (لایه) برای بافت بترتیب ستونی مشخص می گردند ضمن اینکه در مقابل هر رنگ ابتدا تعداد و سپس شماره گره هایی که باید با این نخ خامه بافته شوند پشت سر هم آورده می شود.بدین ترتیب بافنده نیازی به عوض کردن رنگ به صورت متوالی ندارد و یک رنگ را تا بافتن تمام گره های آن در رج مورد نظر زمین نمی گذارد.بعلاوه برای بالا بودن سرعت و تشخیص فوری، شماره رنگها را روی خامه های کلاف با کاغذی یا اتیکتی مشخص می کنند تا رنگها زودتر پیدا شده و معطلی بوجود نیاید. معمولاً برای سهولت در پیدا کردن شماره گره های مورد نظر در روی تارها در هر رج، بسته به سلیقه بافنده، در دار قالی تارها را ده تا ده تا یا مثلاً پنجاه تا پنجاه با رنگ مشخصی نشانه گذاری می کنند. مثلاً تاری که سبز رنگ است تار دهم است یا تار زرد رنگ تار صدم می باشد و همینطور تا آخر که با استفاده از این روش یا روشهای ابداعی و خلاقانه دیگر توسط بافنده پیدا کردن کار شماره گرهها آسان می گردد. بعنوان مثال گره 102 با دو فاصله از تار زرد زده می شود. این روش ضمن آنکه باعث افزایش سرعت بافت میگردد دقت بافت را نیز بالا برده و تفاوت جزئی رنگها موجب اشتباه در استفاده از خامه های رنگ نخواهد شد .مضاف بر این استفاده از این نقشه ها کار بافت را هم ساده می کند بگونه ای که حتی بافنده ای که مقدمات بافت فرش را از جمله گره زدن و پود دادن را بخوبی بلد باشد می تواند با استفاده از این کدهای خروجی اقدام به بافتن تابلو فرش بکند.
برای اینکه مراحل فوق به نحو احسن انجام گرفته و نقشه مطلوبی برای بافت تابلو فرش تهیه گردد لازم است تا فردی که اقدام به طراحی مدل تابلو فرش می کند هم آشنایی کافی به کار کردن با کامپیوتر و نرم افزارهای مربوطه را داشته باشد و هم از دانش رنگ آمیزی و ترکیب رنگها و نیز از طراحی فرش سر رشته ای داشته باشد بطوریکه هر چقدر مهارت، دانش و تجربه مدل کار کامپیوتر بویژه در علم شناخت رنگ و بکارگیری تمام جوانب و خواص آن از جمله انواع تضادها, هارمونی, تاثیرات رنگ و غیره بیشتر باشد و نیز از سلیقه و رنگ های مورد پسند بازار داخلی و خارجی آگاهی داشته باشد به همان اندازه خروجی کار ، تابلو فرشی زیبا و با ارزش جلوه خواهد کرد.
در حقیقت در طراحی نقشه با کامپیوتر این انسان است که در مورد ترکیبها،تناسبها و هماهنگی رنگها تصمیم می گیرد نه کامپیوتر. ذکر این نکته هم لازم است که هنری را که قبل از این بافنده هنرمند بدون استفاده از نقشه های کامپیوتری در بافت تابلو فرش با هنر و ذوق خود و از روی نقشه یا پوستر انجام می داد در اینجا قسمت اعظم آن را هنرمند مدل کار کامپیوتر با دقت و ظرافت بیشتر انجام می دهد و کار پیکسل بندی مدل در کامپیوتر مثل آن است که این فرد با فکر و ذوق خود یکی یکی گره روی فرش می زند ممتها این بار نه در روی دار قالی بلکه این کار در صفحه کامپیوتر و روی مدل مورد نظر با استفاده از نرم افزار مربوطه انجام می گیرد و ابزار کار در اینجا بجای قلاب بافت ماوس کامپیوتر می باشد که البته کار ساده ای هم نیست و احتیاج به صبر و حوصله و مهارت کافی دارد. به اذعان برخی از هنرمندان تابلو فرش که قبلاً و بدون استفاده از نقشه های کامپیوتری و با ذوق و هنر خود از روی مدل یا پوستر می بافتند ظرافت و زیبایی که در خلق مدلی در بافت تابلو فرش با استفاده از نقشه های پیکسل بندی شده صورت می گیرد چنانچه مدل خوب کار شده و پیکسل بندی شود بحدی بالاست که شاید آنها با مهارت و استادی خود نتوانند تابلو فرشهایی با این زیبایی و ظرافت و تنوع رنگها خلق کنند. مضاف بر این امتیازی که این روش دارد تولید تابلو فرش بصورت سری و در تعداد بالاست. اگر قبلاً هنرمند استاد و متبحری مدلی را با ذهن و توانایی خود می بافت و این کار واقعاٌ کار هنری و با ارزش بالا و بالطبع قیمت بسیار بالایی بود اما از آن فرش فقط یک تخته بود و برای بافت فرش مشابه آن ای بسا بایستی ماهها منتظر می بود اما با کار کد بندی مدل می توان در عین واحد و همزمان همان مدل را به تعداد زیاد تولید کرده و در اختیار هنردوستان و مشتریان قرار داد که این هم امتیازی دیگر در استفاده از کامپیوتر در این عرصه می باشد.
تهیه و تنظیم: تولیدی تابلو فرش مجیدی
پی نوشت ها: